Mae gan awdurdodau lleol hanes cadarnhaol o addasu’n dda wrth ymateb i heriau. Pa un a oedd yn ymwneud â thoriadau i gyllidebau o ganlyniad i gyni ynteu â dod o hyd i ffyrdd newydd o gadw gwasanaethau ar agor yn ystod y pandemig, mae awdurdodau lleol wedi bod yn dyfeisio, ac yn gweithredu, ystod o fesurau effeithlonrwydd i leihau cost gwasanaethau, ond maent hefyd wedi bod yn dod o hyd i ffyrdd arloesol o weithio.

Fodd bynnag, oherwydd yr argyfwng costau byw cyfredol, mae awdurdodau lleol bellach yn wynebu eu her fwyaf. Er bod Llywodraeth Cymru’n bwriadu cynyddu cyllidebau cynghorau ar gyfer 2023-24, mae lefel yr arian a fydd ar gael yn llai na’r hyn y mae ei angen i gynnal gwasanaethau. Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru’n amcangyfrif y bydd yn rhaid i awdurdodau lleol reoli £1.2 biliwn o bwysau o ran costau heb eu cyllido rhwng mis Ebrill 2023 a mis Mawrth 2025.

O ganlyniad, mae awdurdodau lleol yn dangos diddordeb cynyddol mewn hybu a thyfu cydnerthedd cymunedol; gan arfogi pobl i wneud mwy drostynt hwy eu hunain a bod yn llai dibynnol ar y wladwriaeth. Mae cydnerthedd cymunedol a hunangydnerthedd wedi dechrau ymddangos fel blaenoriaeth yng nghynlluniau corfforaethol a dogfennau strategaeth mwy o awdurdodau lleol, fel modd i arfogi pobl i allu addasu a rheoli’r problemau a wynebir ganddynt mewn modd uniongyrchol.

Er ei bod hi’n amlwg bod gan awdurdodau lleol hanes cryf mewn rhai meysydd allweddol a all helpu i greu unigolion mwy hunanddibynnol a chymunedau mwy cydnerth, canfuom nad yw awdurdodau lleol yn defnyddio adnoddau i hybu cydnerthedd cymunedol mewn modd effeithiol. Yn yr hinsawdd economaidd sydd ohoni, nid yw hyn yn syndod; gyda dyfodol ansicr, nid yw symud adnoddau o wasanaethau sy’n aml dan bwysau yn hawdd o gwbl. Ond oni bai bod awdurdodau lleol yn annog pobl i wneud mwy drostynt hwy eu hunain a dod o hyd i’w datrysiadau eu hunain, mae gwasanaethau’n debygol o fod yn anghynaliadwy.

Yn gadarnhaol, o ganlyniad i COVID-19, ceir peth wmbredd o ewyllys da ac ymrwymiad mewn cymunedau y gall awdurdodau lleol adeiladu arnynt a’u defnyddio. I wneud hyn, mae angen i awdurdodau lleol sicrhau bod ganddynt y trefniadau a’r systemau cywir i gryfhau cydnerthedd cymunedol a chynorthwyo pobl i fod yn fwy hunanddibynnol. I helpu a chefnogi’r ffordd newydd hon o weithio, rydym yn argymell bod awdurdodau lleol yn defnyddio ein hadroddiad i hunanwerthuso ymgysylltiad, trefniadau rheoli, perfformiad ac ymarfer cyfredol i adnabod ble y mae angen gwella. O ganlyniad i gwblhau ein hofferyn gwerthuso, bydd awdurdodau lleol yn gallu drafftio a chyflawni cynllun gweithredu i flaenoriaethu ble y mae angen newidiadau.